Balta Limanı Antlaşması (Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması) sonrasında liberal ekonomiye geçiş ve bu çerçevede dünya ticareti ile uyumlu çalışacak bir yapı önemli ve gerekli hale gelmiştir. Osmanlı Devleti, Hollanda ve İngiliz sanayisinin yüksek kalitede ve uygun fiyatlı Kanarya adaları ve Brezilyadan gelen ucuz şeker karşısında Mısır ve Kıbrıs’taki şekerhanelerini bile kapatmak zorunda kalır. Kısa sürede, ithalatının üçte biri, buğday, un, şeker, kahve ve çay ’dan oluşur hale gelinir. Bu yıllarda; özellikle Fransız Şeker sanayisinde yaşanan ilerlemelerden de esinlenilerek, Osmanlı Devletinde de Şeker sanayisine yönelik girişimler görülmeye başlanır.

CHP Genel Başkanı Özel 27 Eylül’de Uşak’ta
CHP Genel Başkanı Özel 27 Eylül’de Uşak’ta
İçeriği Görüntüle

Şeker fabrikası kurma teşebbüsleri birçok başarısız girişimden sonra Uşak'tada bir grup girişimciyi bu alana yöneltir. Uşaklı Halı Tüccarları Hacıgedikoğlu Ahmet Bey ve Celepoğlu Abdullah Bey ürettikleri halıları pazarlayan Oriental Carpet Manufacturers Ltd. (OCM)/Şark Halı Kumpanyası Londra Temsilcisi “C. and G. Gulbenkian & Co. Carpet Department şirketi sahibi Osmanlı Ermenisi Kalust Sarkis Gülbenkiyan ile yaklaşık 1905 yılında görüşürler. Ve onun temin ettiği pancar tohumu ile Uşak'ta denem üretimi yaparlar. Sonuçlar çok iyidir. Tohum Uşak köylüsüne dağıtılmış ve deneme ekimi yapılmıştır. Bu köylülerden biride daha sonra şeker fabrikası kurma hayaline kavuşacak olan Kalfa Köylü Mollaömeroğlu Nuri Bey'dir.

Uşaklı Halı Tüccarları Hacıgedikoğlu Ahmet Bey ve Celepoğlu Abdullah Bey şeker fabrikası kurma konusunda büyük bir hevesle araştırma yapmaya başlarlar. Bu konuda Osmanlı Ermenisi Kalust Sarkis Gülbenkiyan'ı Londra'da bu fabrikayı kurabilecek şirketlerle görüşmeye yetkili kılarlar. Osmanlı Ermenisi Kalust Sarkis Gülbenkiyan bir şeker fabrikası kurmanın 1906 senesi itibariyle 25 ile 30 bin altın lira bir sermaye istediğini ve bu işin pek de kolay olmadığını bildiren bir rapor göndermesiyle hevesleri kursaklarında kalır. Bu meblağ onları aşmaktadır. Bu girişim bu gelişmeyle son bulmuştur. Lakin Kalfa Köylü Mollaömeroğlu Nuri Bey bir araya gelinip bir fabrika kurulursa 1.Dünya Savaşı nedeniyle oluşan şeker kıtlığında çok büyük kar edileceğini propaganda ediyordu.

Muhabir: Gülcan Aydoğdulu