Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Uzm. Dr. Canan İnce Börekci, ödülün çocukların ruhsal gelişimindeki etkilerine dikkat çekti. Dr. Börekci, ödüllerin çocukta öğrenme isteğini destekleyebileceğini ancak aşırıya kaçıldığında içsel merakı köreltebileceğini belirterek, “Deci ve Ryan’ın Öz Belirleme Teorisi, aşırı dışsal ödüllerin çocuğun içsel motivasyonunu zayıflattığını söyler. Çocuk bir süre sonra yalnızca ödül için çaba göstermeye başlar; öğrenmenin kendisinden keyif almak yerine ödüle odaklanır” dedi.
Sürece Odaklanmak Çocuğun Dayanıklılığını Artırıyor
Börekci, somut ödüllerin (oyuncak, çikolata, ekran süresi) kısa vadede etkili olabileceğini ancak sürekli hale geldiğinde “ödül yoksa çaba da yok” anlayışına yol açabileceğini söyledi. Bu noktada Carol Dweck’in “Gelişim Zihniyeti” yaklaşımına dikkat çeken Börekci, “Çocuğa ‘Harika yaptın!’ demek yerine, ‘Çok uğraştın, denemekten vazgeçmedin’ gibi çabaya odaklanan geri bildirimler vermek, çocukta öğrenmeye karşı dayanıklılığı ve özgüveni artırır” ifadelerini kullandı.
Uzman, en sağlıklı ödülün sosyal ödüller olduğunun altını çizerek, “Tebessüm etmek, sarılmak, teşekkür etmek gibi küçük ama anlamlı geri bildirimler çocuğun benlik algısını güçlendirir, aidiyet duygusunu besler” dedi.
Yaşa ve Gelişim Düzeyine Göre Ödül
Araştırmaların dengeli ve yaşa uygun ödül sistemlerinin çocukların öz düzenleme becerilerini geliştirdiğini gösterdiğini aktaran Börekci, “Anaokulu çağındaki bir çocukla ergen bir bireyin beklentileri çok farklıdır. Bu nedenle ödül sistemi kurgulanırken mutlaka yaş ve gelişim düzeyi dikkate alınmalıdır” uyarısında bulundu.
Ayrıca ödülün hiçbir zaman tehdit biçiminde sunulmaması gerektiğini vurgulayan Börekci, “Yemeğini yemezsen çizgi film yok” gibi ifadelerin çocukta baskı, stres ve korku yarattığını, hatta yemek gibi temel aktiviteleri ‘cezaya tabi bir görev’ gibi algılatabildiğini söyledi.
“Ödül Amaç Değil, Araçtır”
Uzm. Dr. Canan İnce Börekci, sözlerini şu şekilde tamamladı:
“Ödül, çocuk gelişiminde bir amaç değil, doğru kullanıldığında davranışları pekiştiren bir araçtır. İçsel motivasyonun yerini almaya başladığında ise öğrenmenin ruhunu zedeler. Bu nedenle ödüller dengeli, bilinçli ve çocuğun ihtiyaçlarına uygun şekilde kullanılmalıdır.”