Uşak Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü tarafından yürütülen Kent Belleği Projesi’nin sorumlusu Ömer Aşçı, Türk Halk Müziği repertuarında adına en çok türkü yakılan zeybeklerden biri olan İnce Mehmet Efe’nin Uşak’la olan tarihi bağlarını ve dönemin çalkantılı gelişmelerini gün yüzüne çıkardı.
1920’li yılların başında Batı Cephesi’nde düzenli orduya geçiş süreciyle birlikte Kuvayı Milliye’nin iç dengeleri de sarsılmıştı. Bu süreçte hem Batı hem Güney Cephesi'nde etkili olan yerel milis liderleri, düzenli orduya katılım çağrılarına farklı tepkiler vermiştir. Bu dönemin en çarpıcı örneklerinden biri ise, 24 Kasım 1920 tarihinde Demirci Mehmet Efe’nin düzenli orduya katılma kararından dönmesi oldu. Bu tarihi kırılmanın arkasında, Uşak Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Başkanı İbrahim Kazım (Tahtakılıç) Bey’in etkili olduğu bizzat Mustafa Kemal Paşa tarafından “Nutuk”ta dile getirilmiştir.
Dönemin olay örgüsünü şekillendiren bir diğer çarpıcı anlatı ise, halk arasında sıkça anlatılan ve türkülerle ölümsüzleşen İnce Mehmet Efe ile Buhurcu Koca İbrahim Efe arasındaki kan davasıdır. Saçıkaralı Yörükleri’nden olan İnce Mehmet Efe’nin, hem ailevi sebepler hem de gasp ve intikam zinciriyle başlayan bu düşmanlık süreci, bölgedeki pek çok milis ve eşkıya hareketini de etkilemiştir.
Uşak, Afyon, Denizli, Isparta ve Burdur arasında geçen bu takip ve çatışmalar zinciri; yalnızca bireysel hesaplaşmaların değil, aynı zamanda yerel otorite mücadelelerinin de izlerini taşımaktadır. Öyle ki, İnce Mehmet Efe’nin, Buhurcu Efe’ye sığınan bir şahsı öldürerek dağa çıkması; ardından Koca Mustafa Efe’ye katılması ve bu süreçte pek çok baskın, çatışma ve ölüm yaşanması, dönem halkının hafızasında derin izler bırakmıştır.
Sonuçta, Zindan Boğazı’nda yaşanan bir baskında İnce Mehmet Efe’nin de içinde olduğu Dıkıleç Koca Mustafa Efe çetesi, Buhurcu Ali Efe’nin üç arkadaşını ve bölgedeki bir yörük obasını hedef almış, 14 kişinin hayatını kaybettiği bu olay düşmanlığı daha da derinleştirmiştir. Aylar süren takibin ardından Koçkayası mevkiinde gerçekleşen büyük çatışmada Koca Mustafa Efe ağır yaralanmış, kaçarken pusuya düşürülerek öldürülmüştür. Takipten sağ çıkan İnce Mehmet Efe ise Adana’ya yerleşmiş, 1937 yılında hayatını kaybetmiştir.
Kent Belleği Projesi Sorumlusu Ömer Aşçı, bu olayların yalnızca kişisel anlatılar olmadığını, aynı zamanda dönemin askeri, siyasi ve sosyolojik yapılarını anlamak açısından büyük önem taşıdığını belirterek, “Buhurcu Efe, İnce Mehmet Efe ve bu coğrafyada doğan türküler, sadece müzik değil; bir dönemin belleğidir” dedi.
