Uşak Coğrafyası ve Jeolojisi hakkında 125 yıl önce yayınlanmış eseri

Uşaklı araştırmacı tarihci Ömer Aşçı Uşak Coğrafyası ve Jeolojisi hakkında 125 yıl önce yayınlanmış eseri değerlendirdi. Uşak şehri ve çevresinin coğrafya ve jeolojisi hakkında bilgi veren belki de ilk Osmanlı Türkçesi ile yazılmış eserdir demek yanlış olmayacaktır. Bu kitap Osmanlı dönemi  orta öğretimde jeoloji öğretiminde önemli bir yer tutmuş, daha sonra yazılan okul kitaplarına gerek içerik ve gerek şekilleri bakımından temel olmuştur Osmanlının  ilk maden mühendisi  Sadrazam İbrahim Ethem Paşa’nın oğlu,Osmanlı dönemi  İlk ressamlarımızdan  Osman Hamdi Bey'in küçük kardeşi Halil Edhem Bey; 1891’de Avusturya’da liselerde okutulan Hochstetter’ dan tercüme ettiği “ Muhtasar ilmi takakat-ül arz(Kısa Jeoloji)“isimli kitaba Uşak, Pamukkale,Gelibolu ve Harput gibi yurdun çeşitli yerlerinin ,Türkiye volkanları,depremler,jeolojisi hakkında bilgi ve fotoğraflarını ekleyerek yayınlar. .Halil Edhem Bey ; Berlin’de, yüksek öğrenimini de babasının isteğine uyarak kimya ve yerbilimleri dallarında İsviçre’de Zürih Üniversitesi’nde yapmış ve sonra da Bern Üniversitesi’ne giderek kimya dalında doktor unvanı almıştır. Bu çalışma temel bilimler dalında Avrupa’da yapılan ilk Türk doktorasıdır.  Halil Edhem Bey Avusturya jeoloji okulunun görüşlerini yansıtan ve özellikle hocaları olan Hochstetter ile F. Toula’nın  eserlerini Osmanlıcaya çevirir.   Halil Edhem Bey, bulunduğu çeşitli gö­revler yanında 1301-1309 (1885-1893) yılları arasında Darüşşafaka’da fahrî olarak ulûm-ı tabiiye muallimliği yapmış, Mekteb-i Mülkiye, Mühendishane-i Mülkiye, Darülmuallimîn gibi okullarda kimya, ilm-i maadin ve tabakatü’l-arz dersleri okutmuş, 1317 (1901/1902) yılında Darülfünun’a tabakatü’l-arz muallimi olmuştur.  II. Abdülhamid’in oğullarına hocalık yapan  Mekteb_i İdadi ve Darüşşüfaka’da riyaziye öğretmeni olan  Uşaklı Mehmet Rifat Paşa ile Halil Edhem paşanın mesai arkadaşıdır. 1326 (1910/1911) yılında muallimlikten çekilmiş ve kendisine fahrî muallimlik unvanı verilmiştir. Daha öğrenciliği sırasında başlayan arkeoloji ilgisi öne geç­miş ve bir jeolog olarak değil bir arkeolog olarak tanınmasına neden olmuş­tur. Âsârı Atîka Müzesi’nin başında bulunmasından dolayı daha çok ilkçağ eserleriyle ilgilenmiş, fakat bunun yanında Türk-İslam kitâbe ve sikkeleriyle de uğraşmıştır. Nitekim Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası ve Türk Tarih Encümeni Mecmuası’nda yayınlanan makalelerinin birkaçı hariç hepsi kitâbeler hakkındadır. Türk müzeciliğinin gelişmesinde önemli katkıları olan Halil Bey, Anadolu’daki yüzlerce kitâbenin toplanıp yayımlanması, Türk mimari eserlerinin korunması ve ihyâsı konusunda gayret göstermiştir.   İbrahim Ethem Paşa'nın dört erkek iki kız çoğundan birisi olan Halil Ethem Bey, Viyana'da okutulmuş; jeoloji mühendisliğinin kurucusu, aynı zamanda müzeci ve yurtdışında ilk doktora yapan Türk. Halil Ethem Bey, milletvekilliği ve Milli Müzeler Müdürlüğü de yapmış.  Hala hakkında pek çok kuşku bulunan Piri Reis Haritası'nı da bulan kişi.   Halil Edhem Beyin babası ve abisi Osmanlı’da önemli kişiler; Babası  Sadrazam İbrahim Ethem Paşa; 1821 Sakız İsyanı sırasında köle olarak İstanbul'a getirilen ve sonradan Edhem adı verilen bu çocuk, köle pazarında görünce acıyarak satın alan Kaptanıderya Hüsrev Paşa tarafından yetiştirilmiş. Sultan II. Mahmut tarafından 10 bin Frank harcırah verilerek 1830'da Fransa'ya gönderilen,okul birincisi olarak 23 yaşında İstanbul’a dönen  Osmanlının  ilk maden mühendisi..  Rivayete göre ünlü Fransız bilgini Pasteur'ün sınıf arkadaşıdır. Sinirli yapısı ve Rum kökenli olması nedeniyle "Deli Corci" denen İbrahim Ethem Paşa, Sultan Abdülmecit'in Yağlıkçılar Kahyası Hacı Mustafa Ağa'nın kızı Fatma Hanım'la evlendi.  İbrahim Ethem Paşa’nın dört oğlu vardı. İlk çocuğu Türkiye'deki ilk müzeyi açan Müzeciliğimizin, Arkeoloji ve Güzel Sanatlar Eğitiminin öncüsü Osman Hamdi Bey’dir. Diğer oğulları İsmail Galip Bey Mustafa Eldem ve Halil Ethem Eldem'’dir. 1990 yılında öldürülen MİT Müsteşar Yardımcısı Hiram Abas'ın ise büyük dedesidir. Abisi  Osman Hamdi Bey, modernleştirici olarak bir kadın resmini de ilk yapan Türk Ressam. Eşi Naile Hanım'ın portresini 1897'de yapmış. Eşinin ismi Naile, gerçek ismi Marie; bir Fransız. Naile Hanım, Osman Hamdi'nin ikinci eşi; ilk eşi de bir Fransız ve onun ismi de Marie.Osman Hamdi, evinde çocuklarıyla dahi Fransızca konuşan, Nazlı isimli kızına bir şey yazarken, ismini bir Fransız nasıl okur da Nazlı diye telaffuz eder diye kaygılanan bir zat. Halil Edhem Bey ve ailesi , Osmanlı döneminin sonları ile Cumhuriyet döneminin başlarında faaliyet göstermiş Türk kültür tarihinin önemli bir ailedir.